William Morris’in Hayatı
William Morris 24 Mart 1834’te Walthamstow’da doğmuştur. Vitray, kumaş, mobilya ve dekorasyon tasarımı alanında yeni bir tasarım anlayışı geliştirmiştir. İyi bir şair ve tasarımcı olan William Morris aynı zamanda ilk İngiliz sosyalistlerindendir.
Dokuz çocuklu, varlıklı, İngiltere’nin Galler bölgesinde yaşayan bir ailenin üçüncü ve ilk erkek çocuğudur. Ortaçağa olan ilgisi küçük yaşta başlamıştır. Dört yaşındayken Sir Walterscot’u okuyan Morris (Waverley Romanları), dokuz yaşına geldiğinde Scot’un bütün kitaplarını bitirmiştir.
O zaman bile ormanlara, bahçelere, çiçeklere, kuşlara, daha doğrusu doğanın romantizmine hayrandır. Bu da Ortaçağ’a olan ilgisiyle birleşince ileride sanatına, şiirine, romanlarına, düşüncelerine kısacası tüm ürünlerine yansımıştır.
1843’te “Herald Kolej”indeki eğitimine başlayan William Morris. 1847’de “Marlbrought Kolej”ine oradan da “Oxford Exeter” Koleji’ne geçmiştir. Morris, Oxford’a gider gitmez, yaşamı boyunca en yakın arkadaşı olarak kalacak olan, kendine benzer biriyle tanışmıştır. Bu kişi ressam Edward Burne Jones’dur.
Morris on üç yaşındayken kaybettiği babasından kalan mirasın ilk taksiti olan 900€’yu 1855’te almıştır. Bu parayla Burne Jones’u yanına alarak Fransa’nın güneyindeki Gotik Katedralleri incelemeye gitmiştir.
Kısa bir zaman sonra neo-gotik mimar G.E. Street’in yanında çıraklık yapmaya başlamıştır. Street’in bürosunda hayatı boyunca dost kalacağı bir başka kişiyle, Philipp Webb’le tanışır ve bu arkadaşının yapacağı ilk ev Morris’in evi olmuştur. Bu arada Morris şiir ve düzyazı romanslar yazmaya başlamıştır. Yirmi bir yaşında kavuştuğu servetle kendi eserlerinin yanı sıra, ortaçağ tarzından etkilenmiş benzer karakterdeki eserler yayınladığı bir dergi çıkarmaya başlamıştır. Bu sırada Burne Jones, ressam Dante Gabriel Rosetti ile çalışmaktadır. O dönemde Morris’de Rosetti’den etkilenmiştir. G.E. Street’in yanından ayrılır ve Redion’da hayatına sanatçı olarak devam etmeye karar verdi. Mimarlığı bırakıp resim yapmaya ve şiir yazmaya başlar. Genç bir sanatçı olan Charles Algernon’un teşvikiyle şiirlerini yayınlatır. Hatta bir yıl sürecek bir dergi çıkartmıştır.
İngiliz sanat kuramcısı John Ruskin’in (1819-1907) Stones of Venice (Venediğin Taşları) esrinde “Gotik’in Doğası” üzerine olan ana bölümü, sonraki dönemde Morris’in hayatının akışına yön verecekti.
John Ruskin makinenin uygunsuz, düzensiz, fonksiyonsuz biçimler ürettiğini, el sanatlarına, doğaya yeniden dönülmesi gerektiğini savunmuştur. Bu fikirler William Morris (1834-1898)’i etkilemiş ve bu konuda çalışmalara devam etmiştir.
Morris öğrencilere 1877 yılında vermeye başladığı sanat derslerinde; kendi sanatlarını doğayı izleyerek, eski sanatları inceleyerek yaratacaklarını öğretmiştir.
Tasarımlarında üç kuralı vardır:
- Kullandığı malzeme ve teknikleri iyi tanımak.
- Geometrik formdan kaçmak ( doğallıktan uzaklaşmamak için ), renklerin temiz olması ve gölgelemelerin açıklayıcı özellikte olması.
- Sanat tarihi okuyarak eski çalışmalardan yararlanmak.
Bütün bu kuralları tasarımlarında uygular. Örneğin o dönemde genelde geometrik formları duvar kağıtlarında uygulamaktaydılar ancak Morris bunlardan hiç hoşlanmamış ve kendisi eski tarzda duvar kağıtları tasarlamıştır. Sarmaşık güller, kuşlar ve böcekler, papatya ve meyve ilk örnekleridir. En iyi duvar kağıtların 1872- 1877 yıllarında yapmıştır. 1890 sonrasında da bu duvar kağıtlarından tasarlamıştır, öyle ki Naturalizm modası geçmesine rağmen beğenilmiştir.
Morris, Oxford Üniversitesi’nde teoloji eğitimi almış, mimarlık ve resim konularıyla ilgilenmiş ve bir tasarım firması kurmuştur. Kurduğu bu firmada sanat değeri olan işlevsel eşyalar üreten W. Morris her sanatçının, aynı zamanda bir zanaatçı olduğunu ve makinenin el sanatlarını yok ettiğini savunmuştur.
Ortaçağın sanat sorunu boyacıların sanatçı sayılamayacağı konusunda birleşirken, Morris çağdaş toplumda, makinenin ortaya çıkışıyla karşılaşılan sanat objesinin birden fazla ve çeşitte yapılmasının sanat olamayacağı ve gerçek sanat objesinin, sanatçı tarafından üretilmesi gerektiğini savunmuştur. Öğretisinin dayandığı temel; sanat ve zanaat ilişkisidir. Morris’in bu düşünceleri Avrupa’ya çabucak yayılmıştır. Bu amaçla; Londra’da kurulan sanat ve zanaat merkezi olan Central School Art of Craft, isimli çıraklık okulu oluşturulmuştur. Morris’in bu düşünceleri Akademilerde verilen sanat eğitiminin güzel sanatlar ve uygulamalı sanatlar diye ikiye ayrılmasına neden olmuştur.
Ruskin: “Teknoloji; güzelliği, kaliteyi, ahlaki boyutu ve samimiyeti yok ediyor. Oysa zanaatçı, yaptığı işten baştan sona zevk almalıdır.”
Burne Jones ve William Morris, 1890
Morris, Burne Jones ile birlikte o dönemde Rosetti’den etkilenir. Morris, Burne Jones, Rosetti ve birkaç arkadaşı 1857 ‘de Oxford Union Freskleri’ni boyamışlardır. Bu sırada Morris, Rosetti’nin modellerinden Jane Burden ile tanışır.
Yirmi beş yaşındayken, o zaman on sekiz yaşında işçi sınıfından bir kız olan Jane ile 1859’da evlenir.
Bexleyheath’deki Kırmızı Ev (Red House); şimdi The National Trust’a ait ve ziyaretçilere açık.
İngiltere’nin güneyinde Upton’daki meşhur Kırmızı Ev’in projesini 1860’ta Philip Webb çizer. Ev gotik kemerli pencere ve kapıları, çitle çevrili bahçesi, kiremitli çatısı, temelden uzanan yüksek bacalarıyla tam bir Ortaçağ yapısını andırmaktadır. Morris ve arkadaşları evin içinde de Ortaçağ Geleneğini devam ettirmiştir. Evin sivri kemerli pencereleri, mobilyaları, vitray camları, duvar boyaları ve goblen dokumaları hep bu geleneğe uygun olarak Morris’in şirketinde yapılmıştır. Morris, Burne Jones, Rosetti, Webb, Brown, Faulkner ve Marshall ile birlikte 1860 da dekoratif sanat laboratuarını kurarlar. Morris, Marshall, Faulkner ve Kumpanyası adı altında çalışmaya başlarlar. Günlük hayatta kullanılacak her türlü eşyayı tasarlayıp, üretirler. Amaçları güzel sanatları bir araya getirmek; heykel, vitray, nakış, duvar süslemeciliği, metal işleri ve her tür mobilya yapabilmektir. Halkın sanat beğenisini yükselttiler. Endüstri devriminin standart ve sanattan yoksun üretimine bir tepki oluşturdular.
Morris halk için halk sanatını savunurken makineyi reddetmiştir. Ancak bu sefer hep zengin müşterileri olur ve ürünleri özel üretilen ve sanat değeri yüksek olan zenginlerin alabileceği pahalı ürünler olmuştur.
Philip Webb tarafından tasarlanan, William Morris tarafından boyanmış, Morris, Marshall, Faulkner & Co., 1861 – 2, İngiltere tarafından üretilen St George Dolap. Müze numarası 341:1 ila 8-1906. © Victoria ve Albert Müzesi, Londra
Yine bu dönemde, yatırım yaptığı bakır maden ocağı hisselerindeki düşüş, karısının Rosetti’yle olan aşkı kendi iç dünyasına kapanmasına neden olur ve Londra Queen’de bir eve yerleşir ve burada duygularını yansıtan şiiri The Life and Death of Jason’ı (Jason’ın Hayatı ve Ölümü) yazmıştır.
Morris hayatının geri kalan bölümünü etkileyecek bir görüş içine 1870 sonrasında girmiştir. Endüstri devriminin sonucunda toplumda işsizlik, sınıflar arası uçurum ve sanatın ölümü gibi problemler doğmuştur. Bu problemler Morris’in siyasi görüşünü etkiler ve Sosyalist bir anlayış içine girer.
Phillip Webb tarafından tasarlanan, Morris, Marshall, Faulkner & Co., yaklaşık 1865, İngiltere tarafından yapılan masa. Müze numarası W.45-1926. © Victoria ve Albert Müzesi, Londra
Morris, Marshall ve Faulkner ortaklığı 1875’de bozulur. Sadece Morris and his Company Morris ve Şirketi halini alır. O dönemin işçi hareketlerinde önemli rol oynamıştır. Exeter Kolej’inde 1883’de onur üyesi olur. Aynı yıl kendisini Sosyalist ve Marksist ilan eder.
Arts and Crafts adıyla tanınan sergileri 1887’de düzenler ve Kelmscot Press’i (Kelmscot Basımevi) 1890’da kurmuştur.
Bütün hayatı boyunca yedi şiir kitabı, altı nesir ve çeviri, dört roman, beş yüz tasarım, duvar kağıdı, kumaş, halı ve goblen üretimi yapmıştır. Doktoruna göre ölüm nedeni on kişinin yapacağı işi tek başına yapmasıdır. Nitekim vücudu daha fazla dayanamaz ve 3 Ekim 1896’da Kelmscot’taki evinde ölür.
Oldukça yetenekli olan Morris’in, 62 yıllık ömründe neredeyse el atmadığı uğraş kalmamıştır. William Morris yaptığı özgün mobilya, kumaş, vitray, duvar kağıdı tasarımlarıyla aynı zamanda “Arts and Crafts” akımının başlamasına öncülük eden sanatçı iyi bir zanaatçı ve şairdir.
Kaynaklar
Tuba Şükrüye Soner, Endüstrileşme sürecinde tasarım ve William Morris, yüksek lisans tezi, 2007
Oğuz Dilmaç, Tasarım Eğitimi Tarihi ve William Morris, 2015
https://en.wikipedia.org/wiki/William_Morris
https://www.vam.ac.uk/articles/william-morris-and-historical-design